Αραγονία

(Aragόn). Διοικητική περιφέρεια (επίσημα, αυτόνομη περιοχή) και πρώην βασίλειο (47.720 τ. χλμ., 1.199.753 κάτ. το 2001) της Ισπανίας που αποτελείται από τρεις επαρχίες: Ουέσκα, Τερουέλ και Σαραγόσα. Καθεμία από αυτές τις επαρχίες έχει πρωτεύουσα την ομώνυμη πόλη. Η Α. βρίσκεται στο βορειοανατολικό τμήμα της Ισπανίας και συνορεύει στα Β με τη Γαλλία, από την οποία τη χωρίζει η οροσειρά των Πυρηναίων, που σε αυτό τους το τμήμα έχουν τις ψηλότερες κορυφές τους (μεγαλύτερη η Πίκο ντ’ Ανέτο 3.404 μ.). Το κεντρικό τμήμα της Α. διαρρέει o ποταμός Έβρος και οι παραπόταμοί του Θίνκα, Γκαλιέγκο και Χαλόν. Καλλιεργούνται ζαχαρότευτλα, σιτάρι, ελιές, αμπέλια, φρούτα και κάνναβη, κυρίως στην κοιλάδα του Έβρου. Ο πληθυσμός των ορεινών ζωνών ασχολείται με την κτηνοτροφία. Υπάρχουν ορυχεία σιδήρου στο Όχος Νέγκρος, κοιτάσματα λιγνίτη στο Ουτρίλιας και λατομεία μαρμάρου και ασβεστόλιθου. Η βιομηχανική δραστηριότητα είναι συγκεντρωμένη στη Σαραγόσα (604.631 κάτ. το 2000), τη μεγαλύτερη πόλη και πρωτεύουσα της Α. Σημαντική ανάπτυξη παρουσιάζουν η βιομηχανία τροφίμων (διυλιστήρια ζάχαρης, ελαιοτριβεία), η υφαντουργία, η βιομηχανία ξύλου (εργοστάσια επίπλων), η χημική βιομηχανία (σαπωνοποιία) και η μηχανουργική βιομηχανία. Μετά τη Σαραγόσα κυριότερη πόλη είναι η Ουέσκα, κέντρο εμπορίου αγροτικών προϊόντων με μικρές βιομηχανίες τροφίμων· χτισμένη πάνω σε έναν λόφο, στους πρόποδες των Πυρηναίων, υπήρξε αρχαία πόλη των Ιλεργετών, έπειτα ρωμαϊκή πόλη (Όσκα), οχυρωμένο κέντρο κατά την περίοδο της αραβικής κυριαρχίας και, τέλος, από το 1096 πρωτεύουσα του χριστιανικού βασιλείου της Α. Στην Ουέσκα σώζονται αξιόλογα αρχιτεκτονικά μνημεία, όπως o επιβλητικός γοτθικός καθεδρικός ναός, η εκκλησία του Σαν Πέντρο ελ Βιέχο με το συνεχόμενο περιστύλιο ρομανικού ρυθμού και τα βασιλικά ανάκτορα. Αξιόλογη πόλη είναι και το Τερουέλ, χτισμένο σε ωραία τοποθεσία στην αριστερή όχθη του ποταμού Τουρία. Κατά την περίοδο του εμφυλίου πολέμου (1936) υπέστη μεγάλες καταστροφές και σχεδόν όλη η πόλη ξαναχτίστηκε, διατήρησε όμως τη χαρακτηριστική μεσαιωνική όψη της. Τα πιο αντιπροσωπευτικά μνημεία της είναι μερικοί πύργοι ρυθμού mudejar (αραβοϊσπανική τέχνη, επιβίωση της ισλαμικής παράδοσης) του 12ου και 13ου αι. και ο καθεδρικός ναός του 13ου αι. Από τα άλλα αστικά κέντρα της Α. σημαντικότερα είναι το Αλμπαραθίν, γραφική μεσαιωνική πολίχνη, και η Χάκα στον ποταμό Αραγκόν, γνωστή για τον καθεδρικό ναό της που άρχισε να χτίζεται στο δεύτερο μισό του 11ου αι. Ιστορία. Στη ρωμαϊκή εποχή η Α. αποτέλεσε τμήμα της επαρχίας Tarraconensis. Μετά την κατάληψή της από τους Βησιγότθους και κατά ένα μέρος από τους Μαυριτανούς, έγινε κομητεία, η οποία υπαγόταν στην εξουσία των Φράγκων βασιλιάδων. Ιστορικά o πρώτος κόμης της Α. ήταν o Αθνάρ Γκαλίντεθ, o οποίος το 824 άρχισε τον αγώνα εναντίον των Αράβων κυρίαρχων της Ισπανίας. Πρωτεύουσα της κομητείας ήταν η Χάκα. Με τον γιο του Αθνάρ πήρε τέλος η πρώτη δυναστεία της Α. και η κομητεία περιήλθε ύστερα από γάμο ως προίκα στον οίκο της Ναβάρα (1025). Το 1035 ο Σάνθιο Γ’ ο Μέγας, βασιλιάς της Ναβάρα, που είχε συνενώσει στο βασίλειό του σχεδόν ολόκληρη τη βόρεια Ισπανία, διένειμε τις κτήσεις του στους γιους του. Η Α. έπεσε στον Ραμίρο Α’, ο οποίος άρχισε έτσι τη δεύτερη αραγονική δυναστεία. Ο γιος του Ραμίρο Σάντσο Α’ το 1076 ένωσε το βασίλειο της Ναβάρα με την Α., ενώ ύστερα περίπου από μια δεκαετία ο Πέτρος Α’ πήρε την Ουέσκα από τους μουσουλμάνους. Το 1118 έγινε πρωτεύουσα του βασιλείου η Σαραγόσα. Με τον Ραμίρο B’ όμως έσβησε και o δεύτερος αυτός οίκος, και με τον γάμο της κόρης του Πετρονίλας με τον Ραϊμόνδο Βερεγγάριο (1137) η Α. και η Καταλονία ενώθηκαν υπό την ίδια δυναστεία (3ος οίκος της Α.). Η ένωση των δύο βασιλείων κράτησε έως το 1410, όταν πέθανε χωρίς κληρονόμους ο Μαρτίνος o Πρεσβύτερος. Τότε, ύστερα από δύο χρόνια μεσοβασιλείας (1410-12), νέοι εκλέκτορες (3 Αραγόνιοι, 3 Καταλανοί και 3 Βαλενθιάνοι) εξέλεξαν βασιλιά τον Φερδινάνδο Α’, δευτερότοκο γιο του Ιωάννη της Καστίλης και της Ελεονόρας της Α. Με αυτόν αρχίζει o 4ος οίκος της Α. και της Καστίλης, από τον οποίο προέρχεται ο κλάδος των Αραγονίων της Νάπολης. Ο ανιψιός του Φερδινάνδου Α’, ο Φερδινάνδος B’ ο Καθολικός, παντρεύεται το 1469 την Ισαβέλλα της Καστίλης· με αυτό τον τρόπο ενώνονται στην πράξη τα δύο βασίλεια, που ωστόσο επίσημα μένουν χωρισμένα έως τον Κάρολο E’ των Αψβούργων· αυτός κληρονομεί την Α. από τον παππού του Φερδινάνδο B’ (1516) και παίρνει από τη μητέρα του, Ιωάννα την Τρελή, την Καστίλη. Έτσι ενώνει και επίσημα την Ισπανία κάτω από το όνομά του. Ο πύργος του Λοάρε, κοντά στην Ουέσκα, μία από τις πολλές μαρτυρίες της εποχής που το ισχυρό βασίλειο της Αραγονίας κυριαρχούσε στη δυτική Μεσόγειο (φωτ. Igda). Μικρογραφία κώδικα του 13ου αι., όπου απεικονίζεται ο βασιλιάς Ιάκωβος Β’ της Αραγονίας και της Καταλανίας.